علوم قرآنی؛ قرآن شناسی شهید آیت الله دکتر بهشتی
در منظومۀ فکری آیت‌الله بهشتی، انسان موجودی آگاه و انتخابگر شناخته می‌شود. این نگرش موجب دغدغه‌مندی بشر در دو حوزهٔ «نظر و عمل» می‌گردد. ازاین‌روست که می‌بینیم تلاش شهید بهشتی برای تربیت و هدایت مردم با به‌دست دادنِ «نظام عقیده و عمل» گره خورده‌است.
برای دستیابی به این نظام، نخستین گامْ داشتنِ شناخت و آگاهی است که از دیدگاه این متفکر شهید، مهم‌ترین ابزارِ تحقق آنْ «عقل» و «وحی» است. ایشان معتقد است انسان به‌واسطۀ عقل، به وجود خدا، پیامبر، و وحی آگاه می‌گردد و تا این مرحله، مهم‌ترین منبع برای شناخت همانا عقل آدمی است.
اما پس از اثبات وجود وحی و تصدیق آن به کمک عقل، وحی به‌عنوان منبعی نورانی، که مسیر هدایت و سعادت بشر را روشن می‌کند، محور منابع شناخت قرار می‌گیرد. از اینجا روشن می‌شود که عمدۀ آرا و اندیشه‌های دکتر بهشتی از اندیشه‌های قرآنی و در مرحلۀ بعد ــ و در مقام تفسیر وحی ــ از سنت پیامبر (ص) و اهل‌بیت (علیهم‌السلام) برخاسته‌است.
این مسئله بر افرادِ آشنا با اندیشه‌های شهید بهشتی پوشیده نیست و جایگاه قرآن در منظومۀ فکری ایشان امری مبین است. مروری بر آثار این متفکر معاصر بیانگر آن است که قرآن‌محوری محورِ اساسیِ تمامیِ گفتار و نوشتار او بوده تا حدّی که موضوع رسالۀ دکتری ایشان در رشتۀ فلسفه نیز «مسائل مابعدالطبیعه در قرآن» بوده‌است. این اهمیت موجب شد تا مجلدی از مجموعۀ آثار موضوعی شهید آیت‌الله دکتر بهشتی، با عنوان اندیشه بهشتی، به مسئلۀ شناخت قرآن و دانش‌های قرآنی اختصاص یابد. در همین راستا، اثر حاضر با گردآوری مجموعۀ مباحث مربوط به شناخت قرآن از لابه‌لای آثار این شهیدِ عالِم تنظیم و تدوین شده‌است.
قرآن، نوری زنده
در اندیشۀ شهید بهشتی، توجه به قرآن بر این مبناست که اولاً نصّ قرآن دارای اتقان و روشنگری قطعی است و به تعبیر ایشان، هیچگاه با حس و استنتاج از حس در یک کفهٔ ترازو قرار نمی‌گیرد؛ یعنی «تو می‌توانی هرقدر که می‌خواهی دقت کنی که پیامبران راستین را با مدعیانِ دروغینِ پیامبری عوضی نگیری، ولی بعد از این‌که پیامبر راستین را شناختی، دیگر حرف او را در کنار حس و استنتاج از حس به‌صورت مساوی قرار نده، چون حس ممکن است خطا کند. استنتاج از حس هم ممکن است خطا کند، ولی آنچه او (پیامبر ص) دارد خطا نمی‌کند» . بر این اساس، وحی روشنگر است و قطعیت و اتقان و روشنگری آن با دیگر ابزار شناخت قابل‌مقایسه نیست؛ ثانیاً قرآن یا همان وحی مکتوب همواره زنده و نقد بوده‌است و برای همۀ نسل‌ها کارآمد است.
«امتیاز بزرگ قرآن جداً زنده بودن و همه‌جانبه بودن مطالبی است که در آیات قرآن کریم آمده‌است. یک نفر مسیحی، که در یکی از جلسات، ناظر جلسۀ ما بوده، از من سؤال می‌کرد: شما در جلساتتان دربارۀ مسائل روز و سیاسی صحبت می‌کنید؟ به او گفتم: کلیات مسائل سیاسی در متن تعالیم اسلام و قرآن هست، ولی در مورد مسائل جزئی روز، در برنامۀ رسمی جلساتمان صحبت نمی‌کنیم، مخصوصاً جلسات شب جمعه که تفسیر است. می‌گفت: طرز صحبت کردن شما مثل طرز صحبت کردن کسانی است که روی بحث‌های سیاسی روز و دم‌دستی صحبت می‌کنند، اما حرکات دست و بدن و قیافۀ پاستورها و کشیش‌های ما این‌جور نیستند. گفتم: کدام‌یک بهتر است؟ گفت: این‌جور که شما هستید بهتر است، چون در جلسات کلیسا، آدم خوابش می‌برد، ولی در اینجا آدمی احساس زنده بودن می‌کند. گفتم: این یک چیز مصنوعی نیست، چون گوینده هم وقتی دربارۀ مسائل زنده صحبت می‌کند، خواه و ناخواه، خودش هم زنده می‌شود. خوب، وقتی هم که زنده می‌شود، حرکات آدم زنده را می‌کند.
جداً آدم این آیات را که می‌خواند و معنی می‌کند، خودش هم زنده می‌شود، مثل این‌که الآن دربارۀ مسائل روز صحبت می‌کنیم و همیشه خاصیت مسائل روز را دارد. نه‌تنها این جنبه‌ها و مسائل اجتماعی بلکه مسائل روحی و معنوی هم همین‌طور است، چون آیات قرآن است و آیات الهی است. نمی‌خواهم بگویم در تک‌تک این آیات این خاصیت وجود دارد، می‌خواهم بگویم در بیشتر آیات این خاصیت هست که آدم همیشه احساس می‌کند مطلب آیه را در زندگی خودش یا زندگی روانی یا شخصی یا زندگی خانوادگی‌اش یا زندگی با رفقا و دوستانش لمس می‌کند. تو گویی قرآنْ حالات روانی فرد و اجتماع را بازگو می‌کند. جداً آدم این آیات را که می‌خواند، می‌بیند همیشه زنده است.»
بر این اساس، آیت‌الله بهشتی با توجهی ویژه به قرآن، به‌دنبال شناخت اسلام به‌عنوان نظام جامع عقیده و عمل است و این شناختْ متوقف بر معرفت به دانش‌های قرآنی و روش صحیح برداشت از قرآن می‌باشد.
اثر حاضر با ارائۀ بحث‌هایی نظیر چیستی وحی و نسبت آن با قرآن، قطعی‌الصدور بودن و مصونیت از تحریف قرآن، و نیز مباحثی همچون جمع‌آوری و تألیف قرآن درصدد است تا آرای شهید بهشتی دربارۀ قرآن و علوم قرآنی را در اختیار مخاطب قرار دهد. به‌علاوه، مبحث مهم و کاربردی «روش برداشت از قرآن» و مسائل مرتبط، نظیر مباحث ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه، نیز در این اثر گردآوری شده‌است تا نگاه آیت‌الله بهشتی به مسائل دلالتی قرآن نیز روشن شود.
در پایان، لازم است این نکات را یادآوریم شویم:
۱) هیچ کلامی به عبارات شهید بهشتی اضافه نشده‌است و آنچه پیش‌روست تماماً عبارات شهید بهشتی بوده که در آثار چاپ‌شدۀ ایشان ازسوی بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید بهشتی مکتوب و منتشر شده و فقط رسم‌الخط مطالب یکدست شده‌است.
۲) در پایان هر بخشِ منقول از شهید بهشتی، با درج عدد توک، منبع همان عبارت در پاورقی ذکر شده‌است.
۳) گاه در مواردی، برای تبیین و تفهیم و توضیح بیشتر، مطالبی در میانِ عباراتِ منقول یا در پانوشت‌ها اضافه شده‌است که برای تسهیل مخاطبان در امر پژوهش، تمامی موارد افزوده در متن درون قلاب قرار گرفته‌است و از گردآورندۀ اثر است.
در اثر حاضر، گردآورنده بر آن بوده‌است با حفظ امانت‌داری، چینش و ترتیب بحث‌های شهید بهشتی را به‌نحوی مرتب کند که مخاطبانْ ارتباط بهتری با اثر برقرار کنند و نیز یافتن آرای شهید بهشتی در حوزۀ قرآن‌شناسی برای اهل تحقیق تسهیل شود. بنابراین اگر خطایی در این تنظیم و تدوین صورت گرفته‌است، پیشاپیش از خوانندگان محترم پوزش می‌طلبم و از روح ملکوتی شهید آیت‌الله بهشتی و پروردگارش طلب عفو و بخشایش دارم.
«رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسینا أَوْ أَخْطَأْنا» .
شناسنامه اثر:
علوم قرآنی؛ قرآن شناسی شهید آیت الله دکتر بهشتی
مؤلف:
سید محمد حسینی بهشتی
گردآورنده:
محمدمهدی رفیعی
تهیه کننده:
مؤسسه مطالعات اسلامی و علوم انسانی اندیشه بهشتی
ناشر:
دفتر نشر معارف
تعداد صفحات:
۱۸۰
دیدگاهها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.