پیش گفتار:

مجموعه‌ای که پیش روی شما قرار دارد، از دو نوشتار و یک گفتار تشکیل شده است. دو نوشتار «طرح علمی مؤسسه تحقیقاتی مسائل اسلامی» پس از بازگشت از آلمان در سال ۱۳۴۹ به رشته تحریر در آمده است و نمایانگر ایده‌های شهید آیت‌الله دکتر بهشتی در زمینه تربیت محققان و مبلغان تراز نوین برای دو امر فهم و فهماندن اسلام به عنوان آئین زندگی انسان معاصر است. این طرح را می‌توان الگوی اجتماعی‌سازی طرح کوششی تازه در راه شناخت تحقیقی اسلام» دانست که پیش از این در مجمموعه تک گفتارها منتشر شده است. به یک معنا، این سه طرح در مجموع، نمایانگر اندیشه‌ها و تجربیات شهید بهشتی در جهت شکل‌گیری حرکتی سازمان یافته و دانش بنیان برای گسترش و رشد نواندیشی دینی است. وی که خود در دور چند ساله اداره مرکز اسلامی هامبورگ تجربه‌های عملی گرانقدری به دست آورده بود، امید داشت دستاوردهای آن سال ها و نیز تلاش‌هایی که پیش از آن به همت وی بنیان گذاشته شده بود، بتواند در قالب یک حرکت دسته جمعی منسجم‌تر و دارای برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تر، راه را برای معرفی صحیح‌تر اسلام هموار کند. گزارش کار شهید بهشتی در آلمان در گفتاری که در ۱۲ خردادماه ۱۳۴۹ در حسینیه ارشاد ایراد شد، نمونه عملی جالب توجهی از تجربه چنین دیدگاهی است که در بخش پایانی کتاب حاضر تقدیم خوانندگان گرامی شده است.

بنیاد نشر آثار و اندیشه های شهید آیت‌الله دکتر بهشتی

پیش گفتار دبیر مجموعه

دوران حیات مرحوم شهید آیت‌الله دکتر بهشتی را در تاریخ معاصر ایران از هر نظر می‌توان دوران ویژه‌ای نامید؛ چنانچه از یک سو، در دوران حیات کوتاه ایشان بعد از مشروطه، مهم‌ترین جنبش‌های اجتماعی – سیاسی و انقلاب اسلامی رخ داد و از سوی دیگر، اوج ورود، گسترش و نفوذ اندیشه‌ها و ایدئولوژی‌های غربی در جامعه ایران به چشم می‌خورد. در چنین شرایطی است که پاسخ‌گویی به مسائل و مشکلات نظری و عقیدتی مسلمانان و هدایت و تقویت گروه‌ها و سازمان‌های سیاسی – اجتماعی آنان به منزله ضرورتی حیاتی به دغدغه اصلی مسلمانان اندیشه‌ورز تبدیل شد. صاحب نظرانی را که به این عرصه وسیع و پرتلاطم وارد شدند، نواندیشان دینی بودند.نواندیشان دینی به گروهی از روحانیون، دانشگاهیان و… گفته می‌شد که دغدغه بازگشت به قرآن را داشتند و پیام‌شان به مسلمانان این بود: «قرآن راهنمای عمل است».

شهید آیت‌الله بهشتی از منظر کلی به این جریان فکری تعلق دارد؛ جریانی که تاریخی بیش از یکصد سال را شت سر گذاشته است اما ایشان به دلیل برخورداری از ویژگی‌هایی چون حلم، سعه‌صدر، وسعت نظر، استواری شخصیت، اقتدار روحی و همچنین داشتن مطالعات وسیع و عمیق به خصوص در زمینه تاریخ اسلام و قرآن، در جایگاه خاصی قرار می‌گیرد و از بیشتر نواندیشان دینی متمایز می‌شود.

آیت‌الله دکتر بهشتی در دو حوزه سنتی و مدرن دانش‌ می‌آموزد، سپس از شرق سنت زده به غرب مدرن و متجدد می‌رود و در حالی که به آموزش اندیشه اسلامی مشغول می‌شود، دیگر اندیشه‌ها و مکتب‌های فکری دوران خود را نیز فرا می‌گیرد. اما بر خلاف بعضی از روشن‌فکران یا نواندیشان دینی که اسلام را با افکار غربی محک می‌زند یا برای آشتی دادن این دو تلاش می‌کردند، بهشتی همه آموخته‌هایش را در فکر و جان خود هضم می‌کرد و در نهایت، همه را با قرآن محک می‌زد؛ چنانچه نه مقهور علم جدید شد تا قرآن را به حد نظریات علمی تقلیل دهد و نه مجذوب اندیشه و فلسفه مدرن شد تا برای توجیه و تفسیر اندیشه دینی از تکه‌ پاره‌های آنان استفاده کند. او به سرچشمه زلال اسلام (قرآن) وصل بود و با توجه به این ویژگی، آثار او قابلیت راهنمای عمل بودن را دارد.

از نظر شهید بهشتی، تنها تکیه گاه و منبع اندیشه، قرآن به شمار می‌رود؛ از این روست که جهان‌بینی ایشان، قرآنی است و منظومه فکری‌اش را که اجزای آن با یکدیگر و همه اجزا با کل هماهنگ و در هم تنیده است، باید منبعث از کتاب وحی دانست.

در مورد این مجموعه – تک گفتارهای موضوعی – اشاره مجدد به آنچه در بالا یاد شد، لازم است؛ نواندیشان دینی باتوجه به وسعت مسائل مطرح در جامعه مسلمین و گروه‌های مسلمان، به حوزه‌های زیادی ورود، اندیشه و نظر خود را ارائه کرده‌اند. شهید بهشتی از جمله شخصیت‌هایی است که در این زمینه بسیار تلاش کرده و خود را ملزم به تغذیه و تقویت فکری مسلمانان می‌دانسته است.

از همین روست که در عمر کوتاه خویش، آثار زیادی را تولید کرده که متأسفانه بنا به موانع پیش‌رو، تاکنون تهیه و تنظیم و به خصوص نشر همه آنان میسر نشده است. به همین دلیل، طرح نشر تک گفتارها را به همکاران محترم در بنیاد نشر آثار شهید آیت‌الله دکتر بهشتی پیشنهاد کردیم و ایشان نیز با آن موافقت کردند.

تک گفتارها شامل سخنرانی‌های موضوعی و کوتاه شهید بهشتی است که احتمالاً به ۳۰ جلد خواهد رسید. با در دسترس بودن این مجموعه، مخاطبان می‌توانند با طرح کلی منظومه فکری آن شهید آشنا شوند. ما نیز امیدواریم هرچه زودتر مجموعه آثار و به خصوص تفسیر ایشان از قرآن مجید را به علاقه‌مندان و افرادی که معتقدند قرآن راهنمای عمل است، عرضه کنیم.

میراصغری موسوی

زمستان ۱۳۹۵