پیش گفتار:

گفتاری که در این کتاب ارائه شده، پیش از این در کتاب «حزب جمهوری اسلامی: گفتارها، گفتگوها، نوشتارها» منتشر شده است. در بخش نخست این گفتار که خطاب به اعضای حزب جمهوری اسلامی‌ایراد شده، شهید آیت‌الله دکتر بهشتی، دبیر کل حزب، درباره ضرورت کار تشکیلاتی سخن می‌گوید. شاید بتوان گفت مهم‌ترین نکته‌هایی که مطرح می‌شود این باشد که با وجود پیروزی نهضت و انقلاب اسلامی‌با اتحاد مردم ایران تحت رهبری واحد امام خمینی، در دوران پس از پیروزی نمی‌توان جامعه‌ای یکدست و عاری از تنوع و تعدد دیدگاه‌ها نسبت به اداره‌ی کشور را انتظار داشت. این هم با واقعیت‌های اثبات شده‌ی تاریخ بشر مغایرت دارد و هم با انسان‌شناسی برخاسته از تعالیم دینی در اندیشه شهید بهشتی که بر محور انسان آزاد انتخابگر شکل گرفته است. در نتیجه، باید برای بروز و ظهور اجتماعی و سیاسی این تنوع و تعدد، سازوکاری تدبیر شود که تحزب و تشکل، بهترین شکل آن، چه در جهت حفظ آرمان های انقلاب استقلال، آزادی، عدالت و پیشرفت) و چه در جهت پیشگیری از هرج و مرج از یک سو و پیدایش اشکال جدید خودکامگی از دیگر سو، به شمار می‌رود. شهید بهشتی در بخش دوم این گفتار، به تشریح ویژگی های حاکم بر هر تشکلی که ادعای دین مداری و پایبندی به ارزش های اسلامی‌را دارد، می‌پردازد. از این دیدگاه، تشکل سالم، تشکلی است که بر اساس یک نظام ارزشی روشن شکل گرفته و عمل کند. بالاترین ارزش مطرح در چنین تشکلی الویت حق مداری بر همه چیز دیگر است. منش و روش شهید بهشتی در اداره حزب جمهوری اسلامی، نمونه ای عملی از پایبندی به چنین راهبردی به حساب می‌آید.

بنیاد نشر آثار و اندیشه های شهید آیت الله دکتر بهشتی

پیش گفتار دبیر مجموعه

دوران حیات مرحوم شهید آیت الله دکتر بهشتی را در تاریخ معاصر ایران از هر نظر می‌توان دوران ویژه ای نامید؛ چنانچه از یکسو، در دوران حیات کوتاه ایشان بعد از مشروطه، مهم ترین جنبش های اجتماعی سیاسی و انقلاب اسلامی‌رخ داد و از سوی دیگر، اوج ورود، گسترش و نفوذ اندیشه ها و ایدئولوژی های غربی در جامعه ایران به چشم می‌خورد. در چنین شرایطی است که پاسخ گویی به مسائل و مشکلات نظری و عقیدتی مسلمانان و هدایت و تقویت گروه ها و سازمان های سیاسی- اجتماعی آنان به منزله ضرورتی حیاتی به دغدغه اصلی مسلمانان اندیشه ورز تبدیل شد. صاحب نظرانی را که به این عرصه وسیع و پر تلاطم وارد شدند، نواندیشان دینی نامیدند.نواندیشان دینی به گروهی از روحانیون، دانشگاهیان و گفته می‌شد که دغدغه بازگشت به قرآن را داشتند پیام شان به مسلمانان این بود: «قرآن راهنمای عمل است»

شهید آیت الله بهشتی از منظر کلی، به این جریان فکری تعلق دارد؛ جریانی که تاریخی بیش از یکصد سال را پشت سر گذاشته است. اما ایشان به دلیل برخورداری از ویژگیهایی چون حلم، سعه صدر، وسعت نظر، استواری شخصیت، اقتدار روحی و همچنین داشتن مطالعات وسیع و عمیق به خصوص در زمینه تاریخ اسلام و قرآن، در جایگاه خاصی قرار می‌گیرد و از بیشتر نواندیشان دینی متمایز می‌شود.

آیت الله دکتر بهشتی در دو حوزه سنتی و مدرن دانش می‌آموزد، سپس از شرق سنت زده به غرب مدرن و متجدد می‌رود و در حالی که به آموزش اندیشه اسلامی‌مشغول می‌شود، دیگر اندیشه ها و مکتب های فکری دوران خود را نیز فرامی‌گیرد، اما برخلاف بعضی از روشن فکران یا نواندیشان دینی که اسلام را با افکار غربی محک می‌زدند یا برای آشتی دادن این دو تلاش می‌کردند، بهشتی همه آموخته هایش را در فکر و جان خود هضم می‌کرد و در نهایت، همه را با قرآن محک می‌زد؛ چنانچه نه مقهور علم جدید شد تا قرآن را به حدنظریات علمی‌تقلیل دهد و نه مجذوب اندیشه و فلسفه مدرن شد تا برای توجیه و تفسیر اندیشه دینی از تکه پاره های آنان استفاده کند. او به سرچشمه زلال اسلام (قرآن) وصل بود و با توجه به این ویژگی، آثار او قابلیت راهنمای عمل بودن را دارد.

از نظر شهید بهشتی، تنها تکیه گاه و منبع اندیشه، قرآن به شمار می‌رود؛ از این روست که جهان بینی ایشان، قرآنی است و منظومه فکری اش را که اجزای آن با یکدیگر و همه اجزا با کل هماهنگ و در هم تنیده است، باید منبعث از کتاب وحی دانست.

در مورد این مجموعه – تک گفتارهای موضوعی – اشاره مجدد به آنچه در بالا یاد شد، لازم است؛ نواندیشان دینی با توجه به وسعت مسائل مطرح در جامعه مسلمین و گروه های مسلمان، به حوزه های زیادی ورود، اندیشه و نظر خود را ارائه کرده اند، شهید بهشتی از جمله شخصیت هایی است که در این زمینه بسیار تلاش کرده و خود را ملزم به تغذیه و تقویت فکری مسلمانان می‌دانسته است از همین روست که در عمر کوتاه خویش، آثار زیادی را تولید کرده که متأسفانه بنا به موانع پیش رو، تاکنون تهیه و تنظیم و به خصوص نشر همه آنان میسر نشده است، به همین دلیل، طرح نشر تک گفتارها را به همکاران محترم در بنیاد نشر آثار شهید آیت الله دکتر بهشتی پیشنهاد کردیم و ایشان نیز با آن موافقت کردند.

تک گفتارها شامل سخنرانی های موضوعی و کوتاه شهید بهشتی است که احتمالا به ۳۰ جلد خواهد رسید. با در دسترس بودن این مجموعه، مخاطبان می‌توانند با طرح کلی منظومه فکری آن شهید آشنا شوند. ما نیز امیدواریم هر چه زودتر مجموعه آثار و به خصوص تفسیر ایشان از قرآن مجید را به علاقه مندان و افرادی که معتقدند قرآن راهنمای عمل است، عرضه کنیم.

میراصغر موسوی

زمستان ۱۳۹۵