آثار مؤسسه اندیشه بهشتی

درآمدی بر انسان‌شناسی جنسیتی شهید آیت‌الله بهشتی

نویسنده: محمدمهدی رفیعی

مقدمه: انسان‌شناسی به عنوان مسئله‌ای کهن، همواره در حاشیه یا متن دیگر دانش‌ها مانند فلسفه مطرح بوده است. اما امروزه و با تخصصی شدن علوم، انسان‌شناسی نیز ساحات و ابعاد متعددی یافته است. این دانش با چهار روش «فلسفی»، «دینی»، «عرفانی» و «علمی یا تجربی» قابل پیگیری است. همچنین رویکردهای متفاوتی در این دانش وجود دارد، رویکردهایی مانند رویکرد زیستی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و… . با ضرب روش‌های مختلف در رویکردهای متفاوت، حوزه‌های پرشماری در انسان‌شناسی شکل می‌گیرد. یکی از این حوزه‌ها انسان‌شناسی جنسیتی است که به مسائل مرتبط با جنسیت زن و مرد؛ شباهت‌ها، تفاوت‌ها و… از بعد انسان‌شناسانه می‌پردازد.

نظارت بر انتخابات در اندیشه شهید بهشتی

نویسنده: رضا نوریان

مقدمه: انتخابات، انتخاب کردن و انتخاب شدن با حق تعیین سرنوشت اجتماعی و سیاسی مردم گره خورده است. تجلی آزادی در این سه مقوله از امارات وجود حق تعیین سرنوشت است. حق تعیین سرنوشت در اسناد بین‌المللی متعددی ذکر شده و می‌توان گفت به‌صورت معاهده‌ای و عرفی در نظام بین‌الملل حقوق بشر نیز به‌عنوان یک حق بنیادین تثبیت شده است. همچنین امروزه مفهوم دموکراسی و مردم سالاری، نهادینه شدن آزادی است که مقارن با شرکت هرچه بیشتر مردم در شکل‌گیری قدرت، اتخاذ تصمیمات، انتخاب رئیس جمهور و نمایندگان و راهیابی به قدرت سیاسی است. فلذا نظارت بر انتخابات در پیوندی تنگاتنگ با این حق بنیادین و انسانی قرار دارد. نظارت بر انتخابات می‌تواند به دو نحو اثر بگذارد؛ تضمین‌کننده و پاسدار و یا تحدید کننده و تهدید.

آزادی اعتراضات و تجمعات و محدودیت‌های آن در اندیشه شهید بهشتی

نویسنده: سیدامیرمهدی مشرف

مقدمه: «آزادی و انتخاب آزادانه است که زندگی و شخصیت ما را زندگی و شخصیت انسانی می‌کند.»
یکی از مفاهیمی که در اندیشه‌های شهید بهشتی، نقشی پر رنگ و مهم دارد، مفهوم آزادی است. ایشان معتقد هستند که خداوند انسان‌ها را موجوداتی عاقل، آزاد و مختار آفریده است و انسان‌ها از تمام اشکال جبر، مانند جبر اجتماعی، تاریخی، طبیعی و… آزاد هستند.

خواست مردم، مصلحت مردم، مکتب برگزیده مردم

نویسنده: شهید سیدمحمد حسینی بهشتی

مقدمه: نوشتار حاضر، برشی از کتاب حزب جمهوری اسلامی، مواضع تفصیلی می‌باشد که در آن مسئله چگونگی حرکت جامعه مطابق با خواست مردم، مصلحت ایشان و تعالیم مکتب مورد بررسی قرار گرفته است. به باور شهید بهشتی در یک جامعه اسلامی این سه مولفه در نظمی سازنده با یکدیگر قرار گرفته و در تصمیم‌گیری‌ها به‌کار گرفته می‌شوند.

شهید بهشتی و وحدت حوزه و دانشگاه

نویسنده: علیرضا باقری

مقدمه: درست از زمانی که مسلمین به‌علت دوری از تعلیمات اسلام، بعد از دورانی پر شکوه، به انحطاط تمدنی نزدیک می‌شدند، مغرب زمین با استفاده از دانش آموخته خود از مسلمین و نیز نیروی ایجاد شده از انقلاب فکری و صنعتی، روزبه‌روز از لحاظ ابزار و فناوری پیشرفته‌تر می‌شد و با خوی برتری‌طلبی برخاسته از بریده شدن پیوند درست انسان و آسمان، به چپاول ملت‌ها و تمدن‌های عقب افتاده‌تر از خود روی می‌آورد. این چپاول، گاه خیلی آشکار و گاه در هزار پوشش رنگارنگ اعمال می‌شد.
این تمدن جدید که واکنشی در برابر کلیسای متحجر قرون وسطی بود،  انسان را حیوانی اقتصادی تلقی می‎کرد و طبیعتا دانش برخاسته از آن عمدتا با این ابزارانگاری انسان همسو بود. از سوی دیگر هر یک از تمدن‌های دیگر بر طبق نگاه خود به هستی، دانش‌هایی را گسترش می‌دادند و مراکز آموزشی داشتند. وقتی موج توان فنی و ابزاری مغربیان به این تمدن‌ها می‌رسید و آن‌ها را در هم می‌شکست و دانش ایشان به طرق گوناگون وارد این فرهنگ‌ها می‌شد، چالش‌های جدیدی شکل می‌گرفت.

نقش انقلاب فرهنگی در تحقق اهداف انقلاب اسلامی از دیدگاه شهید بهشتی
فاطمه اسلام‌پناه – عضو کارگروه سیاست

مقدمه
شهید بهشتی، به‌عنوان یکی از رهبران انقلاب اسلامی، برنامه‌های گسترده‌ای را برای تحول و توسعه فرهنگی کشور دنبال می‌کرد. او باور داشت که تغییرات فرهنگی و اجتماعی، پایه‌ای برای تحولات سیاسی و اقتصادی است و بدون آن، تحقق اهداف انقلاب اسلامی غیرممکن است. بهشتی، میان انقلاب فرهنگی و تحقق اهداف اجتماعی، سیاسی و اقتصادی پیوند برقرار کرده و معتقد بود که تغییرات فرهنگی می‌تواند به توسعه اجتماعی و اقتصادی کشور کمک کند. او با رویکردها و استراتژی‌های خود، به ترویج فرهنگ اسلامی می‌پرداخت. در راستای این تلاش‌ها، در حوزه آموزش، نظام آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها با تغییر در محتوا و اصلاح روش‌های آموزش، به سمت ترویج ارزش‌های اسلامی و ملی حرکت کرد، حمایت از هنر و فرهنگ ایرانی تقویت شد و در حوزه ارتباطات، رسانه‌ها تغییرات مهمی را تجربه کردند. در نظر شهید بهشتی، انقلاب فرهنگی ضامن تداوم انقلاب اسلامی تلقی شده و به همین دلیل همچنان ادامه و تداوم مسیر انقلاب فرهنگی، برای تحقق اهداف بلندمدت انقلاب اسلامی و توسعه فرهنگی کشور بسیار حائز اهمیت است.

تشکل‌ های دانشجویی و آسیب‌ های احتمالی آن‌ ها در نگاه شهید بهشتی
محمدرضا مهدوی – عضو کارگروه سیاست
مقدمه
یکی از القابی که شهید بهشتی با آن شناخته می‌شود، «شهید تشکیلات» یا «شهید تشکل‌ساز» است که اهمیت فعالیت تشکیلاتی در اندیشه وی را نشان می‌دهد. اهتمام به کار تشکیلاتی، موضوعی است که هم در سیره عملی و هم در بیانات نظری ایشان دیده می‌شود. تشکیل اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا و سامان‌بخشی به فعالیت‌های دانشجویی پیش از انقلاب اسلامی و تأسیس حزب جمهوری اسلامی پس از پیروزی انقلاب، اهتمام عملی ایشان به این موضوع را نشان می‌دهد. در یادداشت حاضر به بررسی نوع نگاه ایشان به تشکل‌های دانشجویی، لزوم فعالیت دانشجویان در تشکل‌ها و آسیب‌های پیش روی این فعالیت‌ها پرداخته می‌شود.

مسئولیت اجتماعی دانشجویان از نگاه شهید بهشتی
محمدرضا مهدوی – عضو کارگروه سیاست

مقدمه

جمله معروفی منسوب به شهید بهشتی در رابطه با دانشجویان وجود دارد که ایشان می‌فرمایند: «دانشجو، مؤذن جامعه است و اگر خواب بماند، نماز امت قضا می‌شود.۲» همین یک جمله، به‌تنهایی جایگاه رفیع دانشجویان و مسئولیتی که آن‌ها نسبت به جامعه اسلامی دارند را به‌روشنی بیان می‌کند. با این‌وجود، روز دانشجو بهانه خوبی است تا بیشتر به ابعاد این موضوع پرداخته شود و نوع نگاه شهید بهشتی به این موضوع تشریح گردد.

ثبات و تغییر در شورای نگهبان در مذاکرات قانون اساسی
حجت‌الاسلام محسن قنبریان
مقدمه
درباره اعضای شورای نگهبان، سزاوار است به اصل۹۲ قانون اساسی و مشروح مذاکرات ذیل آن توجه شود. در اصل آمده:«اعضای شورای نگهبان برای مدت شش سال انتخاب می‌شوند ولی در نخستین دوره پس از گذشت سه سال، نیمی از اعضای هر گروه به قید قرعه تغییر می‌یابند و اعضای تازه‌ای به‌جای آنها انتخاب می‌شوند.»
سوالی که رخ می‌نماید این است که چرا پس از گذشت سه سال در نخستین دوره، نیمی از فقهاء و نیمی از حقوقدان‌های شورای نگهبان – باقید قرعه برای تعیین آن سه نفر- تعویض شود؟
اگر این تغییر، دارای مصلحتی است که در نخستین دوره قبل از اتمام ۶سال، نیمی از هر گروه با قید قرعه تعویض می‌شوند؛ پس چرا در تمام ادوار بعد چنین تغییری در اعضاء نیست و عمدتا با ابقاء مواجه بوده ایم؟!

تفسیر سایت پژوهشکده شورای نگهبان از این اصل چنین است:
«براساس اصل۹۲ قانون اساسی، اعضای شورای نگهبان برای مدت ۶سال انتخاب می‌شوند. براساس این اصل در نخستین دوره پس از گذشتن سه سال، نیمی از اعضاء هرگروه [فقها و حقوق‌دانان] به قید قرعه “تغییر” می‌یابند و “اعضای تازه‌ای” به‌جای آنها انتخاب می‌شوند. روند تغییر اعضاء باتوجه به عضویت سه‌ساله نصف اعضاء در اولین دوره، به‌گونه‌ای است که هر سه سال، نیمی از اعضاء فقیه و حقوق‌دان شورا “تغییر” می‌کنند به این ترتیب “اعضای جدید” از توان و تجربه شش عضو سابق شورا استفاده خواهند کرد.»

نماینده تراز انقلاب اسلامی از دیدگاه شهید بهشتی
امیر معصوم‌خانی – عضو کارگروه سیاست
مقدمه
یکی از ضرورت‌های زندگی و نظام اجتماعی، میزان قدرت مردم در انتخاب نمایندگان خود است. یعنی همه افراد جامعه باید گزینه یا گزینه‌هایی را برای انجام وظایفی تعریف‌شده، انتخاب کنند تا هم بتوانند در تعیین سرنوشت خود سهیم باشند و هم بتوانند با انتخاب گزینه‌های مورد نظر خود به اهداف خویش در جامعه دست یابند. یکی از مهم‌ترین جایگاه‌های بروز اراده در اداره جامعه، مجلس شواری اسلامی است. عوامل متعددی در چگونگی انتخاب افراد اثرگذارند که در این یادداشت به بیان دیدگاه شهید بهشتی در این باره می‌پردازیم.