خواست مردم، مصلحت مردم، مکتب برگزیده مردم

شهید سیدمحمد حسینی بهشتی

مقدمه

نوشتار حاضر، برشی از کتاب «حزب جمهوری اسلامی، مواضع تفصیلی» می‌باشد که در آن مسئله چگونگی حرکت جامعه مطابق با خواست مردم، مصلحت ایشان و تعالیم مکتب مورد بررسی قرار گرفته است. به باور شهید بهشتی در یک جامعه اسلامی این سه مولفه در نظمی سازنده با یکدیگر قرار گرفته و در تصمیم‌گیری‌ها به‌کار گرفته می‌شوند.

خواست و مصلحت مردم و تعالیم مکتب

در جامعه اسلامی، در رابطه با خواست و تمایل مردم از یکسو و تعالیم مکتب و مصلحت آنها از دیدگاه مکتب و به تشخیص رهبری برگزیده آنها از سوی دیگر، به ترتیب زیر عمل می‌شود:

۱- در مواردی که تمنیات مردم برخلاف ارزش‌های اسلامی باشد، مسئولان هرگز نمی‌توانند به این تمنیات گردن نهند و اگر عوام‌فریبی کنند و به‌عنوان احترام به خواست مردم، به تمنیات ضداسلامی آنها تن در دهند، [بعدها] مردم حق دارند آنها را مؤاخذه کنند و به آنها بگویند وظیفه شما این بوده که ما را آگاه کنید، نه آنکه به بهانه احترام به خواست ملت، دنباله‌رو تمایلات زودگذر ما گردید.

«…وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ بَعْدَ الَّذِی جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَکَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِیٍّ وَلَا نَصِیرٍ » (بقره/۱۲۰)

اگر در پی آن آگاهی علمی که برایت آمده، باز هم دنباله‌روی تمنیات آنان گردی، خدا نه یار تو خواهد بود، نه یاورت.

۲- هرجا تمنیات مردم، برخلاف ارزش‌های اسلام نیست و با قوانین اسلامی ناسازگاری صریح ندارد ولی مسئولان تشخیص دهند که برخلاف مصلحت آنهاست؛ در این موارد باید مسئولان نخست بکوشند نقطه نظرهای خود را که به مصلحت مردم می‌دانند با آنها در میان گذارند و آنها را به زیان‌های مربوط به تمنیات آنها آگاه سازند.

«…وَعَسَى أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئًا وَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَعَسَى أَنْ تُحِبُّوا شَیْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَکُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ » (بقره/۲۱۶)

«… چه بسا از چیزی بدتان بیاید و همان برایتان خوب باشد و چه بسا از چیزی خوشتان بیاید و همان برایتان بد باشد، که خدا می‌داند و شما نمی‌دانید.»

اگر روشنگری مسئولان سودمند افتاد و اکثریت مردم پذیرای نظر آنها شد که چه بهتر، وگرنه باید با رعایت سه نکته زیر تصمیم مقتضی اتخاذ کنند:

الف) رعایت خواست مردم در مواردی که مخالف صریح احکام الهی نباشد، خود مصلحتی است پرارزش که پیوند قلبی میان مردم و حکومت را تقویت می‌کند. بنابراین در مقام مقایسه، باید مصلحت هماهنگی حکومت با مردم با مصلحت موردنظر حکومت که مردم آن را پذیرا نیستند مقایسه شود و آنچه ارزشمندتر است انتخاب گردد.

ب) مسئولان همواره به یاد داشته باشند که قدرت تشخیص مردمی که با تعهد مکتبی و وجدان بیدار به مسائل سرنوشت ساز خود بیندیشند بسیار زیاد است و می‌تواند از تشخیص افرادی معدود که در مقام مسئول قرار گرفته‌اند به واقعیت و حقیقت، نزدیک‌تر باشد. ما این برد نیرومند تشخیص مردم را در موارد متعدد در جریان‌های انقلاب، تجربه کرده‌ایم.

ج) آن دسته از تصمیمات حکومت که برخلاف خواست مردم است، هر چند موافق با مصالح آنها باشد، در مقام اجرا با دشواری‌هایی روبه‌رو می‌شود، بنابراین در اینگونه موارد همه جا عملا تأمین مصالح واقعی مردم میسر نیست.

مسئولان وظیفه دارند با رعایت این سه جهت، متعهدانه تصمیم لازم را بگیرند و اگر با رعایت همه این جهات باز هم بدین نتیجه رسیدند که رعایت تمنیات مردم به قیمت فدا کردن مصالح بسیار مهم تمام می‌شود، شجاعانه تصمیم بگیرند و دچار وسوسه عوام‌فریبی نشوند که نزد خدا و خلق مسئول خواهند بود.